Wat is een constructie van de vulva en vagina?

De constructie van de vulva en vagina met volledige diepte (13-14cm) wordt met een moeilijke medische term 'vaginoplastie' genoemd. Bij een vulvoplastie wordt een vulva en vagina met minimale diepte (1-3cm) geconstrueerd. Hierbij wordt ook het testikelweefsel verwijderd (zie orchidectomie).

Je kan er ook voor kiezen om voorafgaand aan de vagino- of vulvoplastie al een orchidectomie te laten uitvoeren. De orchidectomie kan voor sommige personen ook een op zich staande ingreep zijn. Samengevat bestaat de ingreep uit:

  • Het verwijderen van testikelweefsel (indien nog geen orchidectomie uitgevoerd) en zwellichamen; 
  • Verkorten van de plasbuis (urethra);
  • Creatie van kleine en grote schaamlippen en clitoris; 
  • Creatie van vaginadiepte. 

Verschil tussen vaginoplastie en vulvoplastie

Wat betreft uiterlijk zien een vaginoplastie en vulvoplastie er ongeveer hetzelfde uit. Het enige verschil is de vaginadiepte. Dit betekent dat na een vulvoplastie ontvangende penetratieve seks niet mogelijk is, terwijl dit na een vaginoplastie doorgaans wel mogelijk is.

Standaard wordt er gekozen voor de vaginoplastie, maar een vulvoplastie is in uitzonderlijke gevallen ook mogelijk. Een voordeel van de vulvoplastie is dat je na de ingreep niet hoeft te dilateren om je vaginadiepte te behouden. Verder is ontharing van de genitale streek voorafgaand aan de ingreep niet of minder noodzakelijk. In het slechtste geval is er wat haar ter hoogte van de dimple, maar deze kan na de ingreep makkelijk weg gelaserd worden.

Ook het risico op complicaties tijdens de ingreep - vooral rectovaginale perforaties/fistels - is tevens lager dan bij de vaginoplastie. Voor sommige mensen met een fysieke beperking of prostaatingrepen/bestraling en voor sommige oudere mensen is het moeilijk om te dilateren, en wordt er daarom geopteerd voor een vulvoplastie.

Ook voor diegenen die geen verlangen tot ontvangende penetratieve seks voelen kan een vulvoplastie volstaan. Men houdt er echter best rekening mee dat seksuele oriëntatie dynamisch kan zijn en er op termijn alsnog een verlangen naar penetratie kan ontstaan.

De meeste chirurgen zijn van mening dat een verandering van vulvoplastie naar vaginoplastie technisch erg moeilijk is. Het kan, maar er is een verhoogd risico op complicaties (bv. rectovaginale fistels). Beide opties worden best uitvoerig besproken met de chirurg en psycholoog-seksuoloog. 

Voorwaarden

  • In het bezit zijn van een verwijsbrief: ja*
  • Hormonale behandeling: min. 12 maanden hormoontherapieExterne link
  • Minimumleeftijd: 18 jaar
  • Roken/vapen: min. 6 maanden voor ingreep gestopt zijn
  • BMI: tussen 18-30
  • Geen voorafgaande radiotherapie of ingrepen ter hoogte van de prostaat
  • De genitale zone laten ontharen aan de hand van laser- of elektrische epilatie (lees verder op de pagina's 'ontharing'). 

*Om in aanmerking te komen voor een vaginoplastie dien je in het bezit te zijn van een verwijsbrief van een psychisch hulpverlener (psycholoog, psychiater, seksuoloog, etc.). Bij voorkeur is dat iemand van op onze zorgkaartExterne link  of werkzaam binnen een genderteamExterne link , maar dat hoeft niet per se. 

Verder ben je best in orde met je verplichte ziekteverzekering. Je dient financieel in staat te zijn om de kosten van de ingreep, het materiaal (bv. epithese) en de opvolging (consultaties, verbandmateriaal, nazorg,...) te dragen. We raden je tevens een hospitalisatieverzekering aan. Meer info vind je op de pagina 'verzekeringen'. Indien je in een financieel moeilijke situatie verkeert en je de ingreep laat uitvoeren bij een genderteam, kan je meestal een afspraak maken bij hun sociale dienst.

Timing

Gezien de soms lange wachttijden voor een afspraak, neem je best tijdig contact op met een chirurg. Tijdens een eerste consult zal je voornamelijk veel informatie krijgen over de procedure en al je vragen kunnen stellen. Bereid je voor door het inwinnen van informatie en schrijf eventueel je vragen op papier uit, zodat je ze niet vergeet te stellen. Vaak wordt er tijdens de eerste afspraak reeds een voorlopige operatiedatum geprikt, rekening houdend met de voorwaarden. De operatie kan pas plaatsvinden indien je aan deze voorwaarden voldoet op het moment van de operatie. Een informatieve afspraak kan met andere woorden reeds op voorhand geboekt worden.

In afwachting van een vaginoplastie of vulvaplastie, kan je eventueel opteren om eerst een teelbalverwijdering (orchidectomie) te laten uitvoeren, al dan niet in combinatie met een borstvergroting of correctie van de adamsappel. Dit is geen zware langdurige ingreep en kan hierdoor sneller ingepland worden dan een vaginoplastie of vulvoplastie. Het is ook steeds mogelijk de vagino- of vulvoplastie te combineren met een borstvergroting. 

Verloop van de ingreep

Bij een vaginoplastie of vulvoplastie wordt de inhoud van de penis, dit wil zeggen de zwellichamen, vrijwel integraal verwijderd. Het voorste deeltje van de eikel, dat zeer gevoelig is, wordt vrij gemaakt van de zwellichamen en wordt gebruikt om de clitoris te reconstrueren, samen met een hoeveelheid voorhuid, waarmee de kleine schaamlippen worden gereconstrueerd. Beide teelballen worden verwijderd.

De huid van de penis wordt aan het uiteinde dicht gehecht, naar binnen omgeklapt en als een gesteelde huidflap (met behoud van het gevoel) gebruikt om een vagina te reconstrueren. Dit betekent dus dat de huid van de buitenkant van de penis nu aan de binnenkant van de vagina komt te liggen. Dit is meestal voldoende in geval van een vulvaplastie en in een minderheid van de vaginoplastie ingrepen.

In de andere gevallen is het nodig een huident te gebruiken van het scrotum – zelden van de buik – om de vagina de vereiste diepte van 13-14cm te geven. Indien onvoldoende huid ter hoogte van penis, scrotum of abdomen ter beschikking is (meestal bij personen die voorafgaandelijk puberteitsremmers kregen), wordt een stuk van de dikke darm gebruikt om de vagina te construeren. Het huidgedeelte tussen anus en scrotum (perineum) wordt als flapje gebruikt om een bredere ingang tot de vagina te krijgen.

De twee buitenste delen van het scrotum worden dan gebruikt voor de reconstructie van de grote schaamlippen. Het binnenste gedeelte wordt, indien nodig, gebruikt als huident.

© Fran Bambust.

Urologische aspecten

De plasbuis (voor de urineafvoer) wordt verkort om het urineren rechtstreeks naar onder toe mogelijk te maken, zoals bij een cisgender vrouw. Er wordt ook steeds tijdens de ingreep een blaassonde geplaatst, die tot 5 dagen na de ingreep blijft behouden.

Verder wordt bij de ingreep ook gewerkt in het anatomisch vlak tussen endeldarm en plasbuis/prostaat/blaas om een holte te creëren voor de nieuwe vagina. In het plan tussen endeldarm en plasbuis/prostaat/blaas bevinden zich zenuwen en spieren die belangrijk zijn voor de normale blaasfunctie. De chirurgische bewerking in deze ruimte kan aanleiding geven tot blaasfunctiestoornissen. Daarom kan onmiddellijk na het verwijderen van de blaassonde het plassen in het begin soms wat moeizaam verlopen. De meesten kunnen onmiddellijk na het verwijderen van de blaassonde vlot opnieuw plassen.

De enige verwikkelingen op urologisch vlak zijn afwijkingen in de straalrichting van de urinestraal of een vernauwing van de plasopening. De afwijking in plasstraal normaliseert zich meestal na verloop van tijd. Heel uitzonderlijk kan op een later tijdstip nog een kleine chirurgische correctie nodig zijn. Een klein aantal personen kan na de operatie ook tijdelijk wat last hebben van minimale incontinentieproblemen. In geval van vernauwing van de plasopening is een chirurgische correctie noodzakelijk.

Mogelijke complicaties

  • Nabloeding;
  • Infectie;
  • Blaasinfectie (preventief kan je 1,5 tot 2 liter water per dag drinken); 
  • Obstipatie (verstopping van de darmen);
  • Moeilijke wondgenezing ter hoogte van de ingang van de vagina (verhoogde kans bij mensen die roken/vapen of een hoog BMI hebben); 
  • Afsterven van weefsel; 
  • Littekens;
  • Vernauwing uitgang plasbuis;
  • Darmperforatie of -lekkage (uiterst zeldzame complicatie) - soms is een tijdelijke plaatsing van een stoma ter hoogte van de buik noodzakelijk om deze complicatie te herstellen.

Gevolgen voor seksualiteitsbeleving

In tegenstelling tot cisgender vrouwen worden veel personen die een vaginoplastie hebben gehad niet (voldoende) vochtig bij seksuele opwinding. Een Vlaamse studie (2005)Externe link  van het genderteam van het UZ Gent toont dat 2 op de 3 trans vrouwen wel vaginale lubricatie ervaren tijdens seksuele opwinding en/of orgasme. Dit is mogelijks afkomstig van de klieren van Cowper: klieren die voorheen zorgden voor ‘voorvocht’. Bij 50% is dit echter onvoldoende voor seksuele activiteit. Meestal is het gebruik van glijmiddel dus aangewezen. Lees hier meer over seks na operatiesExterne link .

Opname en herstel

Voor een vaginoplastie of vulvoplastie moet je steeds één dag van tevoren worden opgenomen in het ziekenhuis om een preoperatieve darmvoorbereiding te laten plaatsvinden. Hiervoor moet je ongeveer 0,5 tot 1 liter vloeistof (Plenvu) opdrinken die ervoor zorgt dat je darmen gespoeld worden.

De gemiddelde opnameduur bedraagt 8 tot 9 dagen. De eerste drie dagen lig je plat (hoofd 30° omhoog) in het ziekenhuisbed, waarna je mag opstaan en rondlopen met het drukverband ter plaatse. Vanaf dag 5 wordt het drukverband verwijderd, kan de epithese (of vetgaas in het geval van een vulvoplastie) en de blaascatheter verwijderd worden en kan je verder mobiliseren.

Houd bij een vaginoplastie rekening met een arbeidsongeschiktheid van ongeveer 6 tot 8 weken. Bij één op de vijf patiënten wordt achteraf nog een kleine esthetische correctie verricht, meestal een correctie van de grote of kleine schaamlippen. Na ongeveer 6 weken is penetratieve seks mogelijk. Het gebruik van een condoom en voldoende glijmiddel is hierbij aan te raden. 

Bij een vulvoplastie is de arbeidsongeschiktheid korter, namelijk 4 tot 6 weken, gezien er geen neovagina is en daardoor ook geen wonden daar of nood aan intensief dilateren. 

Nazorg

Dilateren

In de onmiddellijke en latere postoperatieve periode na een vaginoplastie wordt gebruik gemaakt van een speciaal ontworpen siliconenprothese (epithese) en dilatatorset om een maximale diepte en breedte van de vagina te krijgen en te behouden. Hiervoor wordt een speciaal ontworpen dilatatieschema voorzien gedurende de eerste twee maanden na de ingreep. Nadien is het geadviseerd om bij voorkeur dagelijks te dilateren gedurende minstens 1 jaar. Het dilateren (door middel van epithese, dilatatorset, penetratieve seks) dient vervolgens levenslang worden verdergezet aan een frequentie die het beste bij je past. Regelmatige dilatatie van de vagina met epithese of door penetratieve seks is noodzakelijk om het behoud van de diepte van de vagina te verzekeren.

Dilateren verloopt niet bij alle patiënten even vlot. Bij angst en spanning omtrent het dilateren of moeilijkheden bij het dilateren kan je contact opnemen met een gespecialiseerde bekkenbodemtherapeut (zie onze zorgkaart). De bekkenbodemtherapeut kan helpen bij het praktische en technische aspect van het dilateren. Ook preoperatief kan je terecht bij de bekkenbodemtherapeut voor alle praktische vragen rond dilateren. Bekkenbodemtherapie wordt terugbetaald indien het wordt voorgeschreven door een huisarts of specialist.

Door chirurgen wordt aangeraden om gebruik te maken van de dilatatieset ‘Feminaform’Externe link . Deze dilatalieset is het beste hulpmiddel om op verantwoorde wijze te dilateren. De pelottes zijn veilig, effectief en praktisch. Sommige personen overwegen ook andere dilatatiesets zoals bijvoorbeeld de ‘Vagiwell’ dilatorenExterne link of de ‘calexotics dilatator kit’ omdat ze mooier ogen, buigzamer zijn en zachter aanvoelen. Echter bevatten deze dilatatiesets niet altijd handvaten om de dilatoren gemakkelijk in te brengen. Bovendien kun je met deze ‘zachte’ dilatoren soms onvoldoende druk geven om de opening voldoende te bewaren. 

Postoperatieve verzorging

Heb je net een vaginoplastie of vulvoplastie achter de rug, dan vind je heel wat nuttige info over zelfverzorging (dilateren, borstonderzoek enz.) in deze adviezen van de dienst plastische heelkunde van het UZ Gent. 

Gynaecologisch onderzoek

Een gynaecologisch onderzoek is technisch perfect mogelijk. Het speculumonderzoek, een onderzoek waarbij met behulp van een speculum de vagina in beeld komt, is bijvoorbeeld bij nagenoeg alle vrouwen mogelijk en vrijwel pijnloos. Het gynaecologisch onderzoek wordt door vele personen die een vaginoplastie gehad hebben, zeer goed aanvaard. Meer nog, 92% van deze personen is van mening dat een regelmatig gynaecologisch onderzoek noodzakelijk is.

Prostaatonderzoek

Transvaginale echografie van de prostaat levert goede resultaten op en laat een degelijke evaluatie van de prostaat toe. Transvaginale echografie is dan ook het eerste aangewezen onderzoek wanneer afwijkingen aan de prostaat worden vermoed. Bij een onderzoek onder trans vrouwen kwamen geen bijzondere afwijkingen aan het licht, integendeel. Cysten, die bijvoorbeeld heel vaak voorkomen bij mannen, kwamen helemaal niet voor en de prostaat was over het algemeen zeer klein.

Vaginale hygiëne

In de neovagina wordt een mengeling van bacteriën aangetroffen die we gewoonlijk op de huid of in de darm aantreffen. Toch worden ook bacteriën aangetroffen die ook in een biologische vagina voorkomen, maar dan eerder bij een vaginale infectie. Lactobacillen (de melkzuurproducerende bacteriën die in een biologische vagina overvloedig voorkomen en beschermen tegen infecties) komen in de neovagina van trans vrouwen niet voor. Er is geen sprake van witverlies. Dit is ook te verwachten aangezien de neovagina van huid is gemaakt en niet van slijmvlies.

Een aantal vaginale klachten, zoals irritatie en slecht ruikende afscheiding, worden gemeld. Vaak zag men ter hoogte van de vaginatop een opstapeling van afgeschilferde huidcellen met talg en wellicht is dit de oorzaak voor deze klachten. Het beste advies lijkt dan ook om de vagina dagelijks te spoelen met lauw water en een beetje zeep en ervoor te zorgen dat hierbij de vaginatop goed wordt uitgespoeld. Hiervoor kan eventueel gebruik worden gemaakt van een fijne katheter die tot in de top van de vagina wordt ingebracht.

Is er nood aan uitstrijkjes van de vaginatop?

Bij cisgender vrouwen gebeuren uitstrijkjes van de vaginatop in het kader van het opsporen van baarmoederhalskanker. Aangezien trans vrouwen geen baarmoederhals hebben, is dat uiteraard niet aan de orde. Vaginakanker is bij cisgender vrouwen zeer zeldzaam. In het kader van een onderzoek heeft het UZ Gent uitstrijkjes gedaan van de vaginatop om eventuele afwijkingen daar te gaan opsporen. Uiteindelijk bleek toch 10% van de vrouwen een afwijking te hebben, gelukkig allemaal slechts lichte afwijkingen.

Bij het vormen van de neo-vagina/vulva wordt bij trans vrouwen gebruik gemaakt van de huid van de penis. Ook ter hoogte van de penis komen soms afwijkingen voor, bijvoorbeeld veroorzaakt door het humaan papillomavirus (het virus dat ook verantwoordelijk is voor baarmoederhalskanker en vaginakanker). Aangezien de huid van de penis bij een neo-vagina/vulva niet meer zichtbaar is en eventuele afwijkingen daardoor niet meer kunnen worden gezien, lijkt een uitstrijkje van de vagina bij trans vrouwen toch wel een waarde te hebben. Wij zouden dan ook durven stellen dat de richtlijnen die gelden voor cis vrouwen (een uitstrijkje om de drie jaar) best ook van toepassing zijn voor trans vrouwen.

Kortom: een gynaecoloog heeft een substantiële rol in de opvolging van personen die een vaginoplastie gehad hebben. De gynaecoloog heeft over het algemeen uitgebreide ervaring met de verschillende diagnostische onderzoeken naar de seksuele gezondheid. Bovendien wordt opvolging van zowel hun nieuw gevormde als hun resterende originele genitale organen door deze personen sterk geapprecieerd. Een 2 tot 3-jaarlijks gynaecologisch onderzoek is dan ook sterk aan te raden. 

Kostprijs

  • Het ziekenfonds vergoedt slechts 80 à 90% van de feitelijke ziekenhuisonkosten. De kosten van de ingreep kan je bespreken met je behandelend plastisch chirurg of met de sociale dienst van het ziekenhuis.
  • De epithese (siliconenprothese om een maximale diepte en breedte van de vagina te krijgen en te behouden) kost 350 euro en een dilatatieset 40 euro.
  • HierExterne link lees je meer over kostprijs, verzekeringen,... 

Laatst nagekeken op: .