Psychosociale begeleiding volwassenen

Psychosociale gespreksbegeleiding

Gespreksbegeleiding voor trans personen, of personen met vragen over hun genderidentiteit, is erop gericht de innerlijke gendergevoelens te verkennen, de persoonlijke noden en behoeften te onderzoeken, de persoon te ondersteunen bij ingrijpende veranderingen in het sociale leven, enzovoort. Elk begeleidingstraject is sterk geïndividualiseerd. Het aantal gesprekssessies en de duur van de begeleiding zullen bijgevolg van persoon tot persoon verschillen, alsook de stappen die de persoon nodig vindt. Naaste familieleden, partner(s), ouders of kinderen kunnen ook betrokken worden bij deze gespreksbegeleiding. 

Voor sommige personen volstaat de gespreksbegeleiding, anderen wensen verdere (medische) stappen te zetten. Daarom wordt de persoon tijdens de gespreksbegeleiding ook voorbereidt op het nemen van een volledig geïnformeerde beslissing in het kader van genderbevestigende zorg, zoals hormoontherapie en/of chirurgie. Indien hier nood aan blijkt, zal de psychische hulpverlener een verwijsbrief opstellen voor een endocrinoloog (voor hormoontherapie) en/of chirurg (voor een genderbevestigende ingreep). Zonder een verwijsbrief zal een endocrinoloog en/of chirurg geen medische behandeling willen opstarten. Echter zal niet elke psychische hulpverlener een verwijsbrief willen/kunnen opstellen. Het is belangrijk dit tijdens een eerste contact na te vragen. Op onze zorgkaart vermelden we welke psychische hulpverleners een verwijsbrief kunnen opstellenExterne link (filter 'verwijsbrief'). 

De "real life experience"

Vroeger was het een vereiste om zich in het dagelijks leven te gaan gedragen in de gewenste genderrol, in overeenstemming met de ervaren genderidentiteit, vooraleer men kon starten met genderbevestigende hormoontherapie. Dit werd ook wel de "real life experience" genoemd. Dit is echter vandaag niet meer het geval. Sommige trans personen beginnen tijdens het opstarten van de hormonale therapie te leven in de gewenste genderrol, als ze dit nog niet deden. Door deze therapie verandert immers de uiterlijke kenmerken, zoals bijvoorbeeld veel/weinig haargroei op het gelaat of het lichaam, daling van de stem, andere vetverdeling, enzovoort. Lees meer over de effecten van testosteronbehandeling (vermannelijking) en oestrogenen behandeling (vervrouwelijking). Er is geen minimaal aantal consulten bij de psychische hulpverlener vereist om te mogen starten met hormoontherapie. Dit wordt steeds individueel bekeken.

Verloop van de gesprekken

De eerste sessies concentreren zich op diepgaande gesprekken waarin de beleving van de genderidentiteit wordt besproken. De hulpverlener zal tevens evalueren hoe de trans persoon omspringt met moeilijkheden en hoe het gesteld is met de draagkracht. De bedoeling is te kunnen inschatten of de trans persoon de problemen, die gepaard kunnen gaan met een eventuele genderrolverandering, voorziet en zal aankunnen. Indien nodig zal de hulpverlener de cliënt nieuwe vaardigheden aanreiken om de draagkracht te versterken. Tevens zal deze ondersteuning bieden bij discriminatie-ervaringen en outingprocessen.

Er gebeurt in deze periode ook een inschatting van de familiale ondersteuning en het sociale netwerk. Hierbij worden ook vaak de partner of andere familieleden betrokken. Ondersteuning van de sociale context is immers erg belangrijk! Indien gewenst stuurt de hulpverlener de persoon daarna door naar de endocrinoloog voor de opstart van een hormoonbehandeling. De sessies moeten ertoe leiden dat de persoon duidelijke en realistische verwachtingen heeft, een geïnformeerde beslissing kan maken en psychisch klaar is voor het verdere verloop van de behandeling.

Wanneer men eventueel start met een hormoonbehandeling, heeft dit doorgaans een grote invloed op een persoon. Voor trans personen betekenen deze hormonale veranderingen veel; men heeft er meestal lang naar uitgekeken en de emotionele reactie erop kan intens zijn. De taak van de hulpverlener is de persoon in dit transitieproces zo goed mogelijk te begeleiden en ondersteunen. Verdere psychologische ondersteuning en opvolging tijdens het gehele transitieproces kan aangewezen zijn. De sociale, emotionele en fysieke veranderingen hebben immers effect op gemoed, identiteit en lichaam en op de relaties met anderen. Ook na eventuele chirurgische ingrepen kan begeleiding aangewezen zijn. Zeker als er (onverwachte) complicaties ontstaan, is het belangrijk om hierin steun te krijgen.

Bijkomende psychische kwetsbaarheden

Angst en depressie komen vaker voor bij trans personen in vergelijking met de algemene bevolking. Ook het risico op suïcidegedachten en -pogingen is sterk verhoogd: ruim 7 op 10 had ooit ernstige zelfmoordgedachten, en 1 op 3 ondernam ooit een suïcidepoging. Onderzoek heeft hierbij de link met sociale uitsluiting, het niet aanvaard worden door de ouders, alsook het meemaken van geweld en discriminatie duidelijk aangetoond. Psychotische stoornissen, bipolaire stoornissen en eetstoornissen komen even frequent voor als bij de algemene populatie. Op de website gendervonk.beExterne link kan je tips en tools vinden om als trans persoon je veerkracht te versterken, alsook getuigenissen van LGBT+ personen.

Na de transitiefase daalt bij de meesten het voorkomen van psychische problemen drastisch, mar ook in deze fase kan voor een aantal personen psychologische ondersteuning nuttig zijn, bijvoorbeeld bij het verlies van een relatie, werk of sociale contacten, of wanneer men discriminatie of sociale uitsluiting ervaart.

Kostprijs

De terugbetaling van psychotherapie en psychologische begeleiding is niet inbegrepen in de verplichte verzekering (die voor elk ziekenfonds hetzelfde is). Het gaat dus om de aanvullende ziekteverzekering, die verschilt per ziekenfonds. Dit wil ook zeggen dat mensen die aangesloten zijn bij de Hulpkas voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering nooit recht hebben op terugbetaling voor ambulante psychologische begeleiding of psychotherapie. De verplichte ziekteverzekering voorziet wél terugbetaling voor consultaties bij psychiaters. Gesprekken met een psycholoog zijn hierdoor dus doorgaans duurder dan die met een psychiater. Psychiaters zijn echter artsen en niet zo vlot toegankelijk als psychologen.

Op de website van het Vlaams patiëntenplatformExterne link kan je voor jouw ziekenfonds meer info raadplegen over de terugbetaling van ambulante consultaties bij een psycholoog of psychotherapeut. Je vindt er ook een handige samenvatting van de terugbetaling voor volwassenen en voor kinderen en jongeren (zie ook zijbalk (desktop) of onderaan (mobiel).

Er is hierop echter wel de uitzondering indien de persoon is opgenomen in de Conventie Transgenderzorg (bij het UZ Gent of CHU Luik). 

Sinds januari 2019 veranderde de regeling in verband met de terugbetaling van de eerstelijns psychologische zorg. Volwassenen (18-64 jaar) die kampen met psychische problemen (depressie, angststoornissen) of verslaving hebben recht op terugbetaling voor 4 sessies met de mogelijkheid tot verlenging met nog eens 4 sessies. Het gaat hierbij over beginnende problemen. Om in aanmerking te komen heb je een voorschrift van de huisarts of psychiater nodig. Het remgeld (je eigen bijdrage) per sessie bedraagt 11 euro. Voor zij die recht hebben op een verhoogde tegemoetkoming bedraagt het remgeld 4 euro. Dit bedrag betaalt de patiënt rechtstreeks bij consultatie. De psycholoog ontvangt de rest van de vergoeding door facturatie aan het GGZ-netwerk in de regio. Je kan niet bij eender wie terecht, vraag aan je huisarts welke psycholoog je moet contacteren. Lees er meer over op de website van het RIZIVExterne link.

Sommige ziekenhuizen hanteren een sociaal tarief. Dit wordt enkel toegekend na een maatschappelijk onderzoek door de sociale dienst en dient zesmaandelijks hernieuwd te worden. Het sociaal tarief bedraagt om en bij 15 tot 20 euro per consultatie.