Transwetten Europa

Europese transwetten

De rechten van trans personen verschillen sterk van land tot land. Vooral de juridische erkenning en de wetgeving rond de wijziging van de voornaam en/of geslachtsregistratie spelen hier een belangrijke rol in. 

In de meeste Europese landen bestaat er wetgeving rond de juridische erkenning van trans personen. In  Bulgarije en Hongarije ontbreekt die wetgeving helaas. In sommige landen is juridische erkenning wel mogelijk, maar verloopt de aanpassing het via een complexe gerechtelijke procedure.

Resolutie PACE en Legal gender Recognition Toolkit

Al in 2015 nam de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa (PACE, 2015) een resolutieExterne link aan over de rechten van trans personen in Europa. Hierin worden de Europese deelstaten opgeroepen om wetten die ingaan tegen de rechten van transgender personen te schrappen. Men vraagt tegelijkertijd aan de deelstaten om wetten uit te werken die de discriminatie van transgender personen tegen gaat en de genderidentiteit van trans personen wettelijk erkennen. 

Jammer genoeg houden transgender wetten in heel wat landen nog steeds schendingen van de mensenrechten in. Transgender Europe (TGEU)Externe link publiceerde om die reden een ‘Legal Gender Recognition ToolkitExterne link‘. Deze kan helpen bij de analyse van nationale wetten en procedures, en hoe goed of slecht ze scoren met betrekking tot mensenrechten.

Trans Rights Map

TGEU, de Europese transgender koepelorganisatie brengt elk jaar een  Trans Rights MapExterne link uit. Deze kaart biedt een overzicht van de trans rechten in 49 Europese landen en 5 landen in Centraal-Azië.

Aan elk land wordt een score toegeschreven op 32. Die 32 slaat op indicatoren die betrekking hebben op juridische gendererkenning, asiel, haatspraak en geweld, non-discriminatiewetgeving en familiale zaken.

België in 2024 op vijfde plaats

België haalt 24.5 op 32 en neemt daarmee de vijfde plek in na Ijsland (30), Malta (27.5), Luxemburg en Noorwegen (26) en Denemarken (25).

In België verliezen we vooral punten omwille van de leeftijdsgrens voor de wijziging van de geslachtsregistratie en/of voornaam en het gebrek aan erkenning voor non-binaire personen via een inclusieve genderregistratie. Nochtans werd een deel van de transwet nietig verklaard door het Grondwettelijk Hof.

Zelfbeschikkingsrecht 

25 Europese landen eisen nog steeds een attest van één of meerdere medische specialisten (een psychiater, endocrinoloog en/of chirurg) als ‘bewijs’ van genderdysforie, of ze eisen bepaalde geslachtsbevestigende behandelingen (zoals hormoonbehandeling of sterilisatie) voorafgaand aan de wijziging van de geslachtsregistratie. Dergelijke vereisten zorgen voor meer stigma en uitsluiting, daar ze er verkeerdelijk vanuit gaan dat transgender-zijn een mentale stoornis/ziekte zou zijn.

Tijdens de 72ste World Health Assembly (WHA)Externe link in mei 2019 erkende de WHO officieel de International Classifcation of Diseases – 11th revision (ICD-11). Hierin worden trans gerelateerde identiteiten geschrapt uit de lijst van mentale en gedragsstoornissen. 

Ondertussen zijn er 11 Europese landen waar de wet gebaseerd is op zelfdeterminatie: Denemarken, NoorwegenExterne link, Ierland, Malta, Ijsland, Luxemburg, Zwitserland, Spanje, Finland, Portugal en België. Ook de Argentijnse transgenderwetExterne link is gebaseerd op zelfbeschikking. In deze landen kan men een wijziging van geslacht aanvragen zonder dat een expert voordien moet oordelen over deze aanvrager. Men gaat er in het licht van zelfbeschikking van uit dat enkel de aanvrager zelf het best in staat is om de beslissing tot het wijzigen van het juridisch geslacht te maken, en dat dit geen enkele link hoeft te hebben met mogelijke gewenste medische stappen. 

Het schrappen van medische inmenging uit de transwet bleek in verschillende landen alvast een succes. Ook in België steeg het aantal wijzigingen van de geslachtsregistratie fors na het in werking treden van de nieuwe transwet: de eerste zes maanden dat de wet van kracht was werden half zoveel wijzigingen geregistreerd als in de voorbije 25 jaar samen. Waarschijnlijk wachtte een groot deel van deze mensen tot de medische eisen uit de wet zouden verdwijnen om een juridische geslachtswijziging aan te vragen. 

Leeftijd 

In de meeste landen is een officiële wijziging in de geslachtsregistratie slechts mogelijk vanaf 18 jaar. In enkele landen is het mogelijk om het vanaf 16 jaar aan te vragen, zo ook in België. In Malta kunnen -16 jarige kinderen een juridische wijziging in de geslachtsregistratie bekomen via de rechtbank. In Noorwegen is het mogelijk vanaf 6 jaar, mits toestemming van de ouders. In Luxemburg geldt een leeftijdsvereiste van 5 jaar. 

Burgerlijke staat 

In landen waar het niet mogelijk is om te huwen met iemand van hetzelfde geslacht, worden trans personen gedwongen om te scheiden wanneer ze juridisch van geslacht wensen te veranderen. Hoewel de PACE resolutieExterne link (2015) expliciet oproept om dit uit de wetgeving te halen, is dit nog steeds zo in 18 Europese landen. 

Recht op privacy 

In veel Europese lidstaten blijft de wijziging van de geslachtsregistratie altijd zichtbaar op de geboorteakte. Dit betekent dat telkens een letterlijk afschrift nodig is (bv voor een huwelijk of adoptie), deze wijziging zichtbaar blijft. 

Erkenning voor non-binaire personen

De World Professional Association for Transgender Health Externe link(WPATH) pleit er in hun laatste Identity Recognition StatementExterne link (2017) voor om een optie ‘X’, ‘non-binair’ of ‘anders’ beschikbaar te maken voor personen die zich niet identificeren met de categorieën ‘man’ of ‘vrouw’. Ook de  PACE resolutieExterne link (2015) roept op tot het voorzien van de mogelijkheid tot het registreren van een derde optie. Sommige landen hebben recent stappen ondernomen om de registratie inclusiever te makenExterne link.

Malta en Denemarken hebben bijvoorbeeld de optie ‘X’ al geïntroduceerd voor internationale paspoorten. In Schotland en Ierland zal de mogelijkheid voor een derde gender optie besproken worden wanneer de Schotse/Ierse transwet wordt hervormd. Ook in landen als Ijsland, Duitsland, Canada, Nepal, Australië, Nieuw-Zeeland, Pakistan en India bestaat de registratie van een ‘derde’ gender of erkenning voor non-binaire personen al.  

In België is het momenteel nog niet mogelijk, maar het Grondwettelijk Hof heeft in 2019 delen van de huidige transgenderwet ongrondwettig verklaard, omdat deze discriminerend is voor personen met een non-binaire en genderfluïde identiteit. De Belgische wet zal dus binnen redelijke termijn aangepast worden om inclusief te zijn voor non-binaire en genderfluïde personen. Het is op dit moment nog onduidelijk of er een derde optie, een afschaffing of ander alternatief komt.