Ook Nederland komt met excuses en financiële compensatie voor verplichte sterilisatie

Na Zweden heeft nu ook Nederland zich volmondig geëxcuseerd voor de oude Transgenderwet die van 1985 tot 2014 in Nederland van kracht was. Het kabinet komt niet alleen met excuses, maar ook met een financiële tegemoetkoming voor mensen die een verplichte sterilisatie ondergingen met oog op het wijzigen van de geboorteakte en geslachtsregistratie.

Wat is er gebeurd in Nederland?

In Nederland heeft het transgendercollectief – dat bestaat uit verschillende transgender en intersekse personen, waaronder initiatiefneemster Willemijn van Kempen, TNN , NNID en Bureau Clara Wichmann – de Staat in 2020 aansprakelijk gesteld. Tussen 1985 en 2014 moesten Nederlanders die hun geslachtsregistratie wilden wijzigen, eerst geslachtsaanpassende operaties en een onomkeerbare sterilisatie ondergaan. Deze operaties waren medisch niet noodzakelijk en waren een schending van de lichamelijke integriteit. Dit plaatste transgender en sommige intersekse personen voor een onmogelijke en onvrije keuze tussen twee kwaden. Zij moesten ofwel ingrijpende operaties ondergaan, met als gevolg dat ze nooit kinderen konden krijgen, ofwel met een geslachtsregistratie door het leven gaan die niet paste bij hun genderidentiteit. Deze voorwaarden zijn in strijd met fundamentele mensenrechten, zoals onder meer vastgelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

Het transgendercollectief, dat wordt bijgestaan door advocatenkantoor De Brauw Blackstone Westbroek, heeft de Staat verzocht om erkenning van, en publiekelijke excuses voor, het leed dat de voorwaarden veroorzaken, in combinatie met een financiële tegemoetkoming.

Minister Dekker en minister Van Engelshoven hebben op 30 november 2020 in een online ontmoeting excuses aan het transgendercollectief gemaakt en achten financiële tegemoetkoming op zijn plaats. Dekker: “Zo’n inbreuk op de lichamelijke integriteit kunnen we ons vandaag de dag eigenlijk niet meer voorstellen”. Van Engelshoven noemde de wet een “symbool van maatschappelijke afwijzing”.

Daarnaast heeft de Staat besloten tot een financiële tegemoetkoming. Transgender- en intersekse personen die in de periode tussen 1 juli 1985 en 1 juli 2014 een fysieke transitie hebben ondergaan, uitmondend in de wijziging van de geslachtsregistratie in de geboorteakte, komen in aanmerking voor een tegemoetkoming van € 5.000 per persoon. De regeling en de verdere vormgeving van de publieke excuses moeten nog worden uitgewerkt, wat in overleg met het transgendercollectief zal gebeuren.
Het transgendercollectief reageert positief en opgelucht over de excuses en onvoorwaardelijke erkenning.

Hoe zit het in België?

Ook in België moesten transgender personen sinds de Wet betreffende de transseksualiteit (10 mei 2007) eerst een fysieke transitie en onomkeerbare sterilisatie ondergaan, vooraleer ze de geslachtsregistratie konden wijzigen. Pas sinds de nieuwe Transgenderwet (25 juni 2017) werden deze zeer ingrijpende medische vereisten geschrapt. De voorgaande wet van 2007 is echter strijdig met artikel 3 en 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. De uitvoering van deze wet heeft voor heel wat leed gezorgd bij vele trans personen. Het stelde hen voor een bijna onmogelijke keuze: ofwel een wettelijke erkenning van de genderidentiteit, ofwel het behoud van de voortplantingsorganen.

Uit cijfers van Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen blijkt dat tussen 1993 en eind 2017 zo’n 1.054 personen hun officiële geslacht lieten wijzigen. Dit wil zeggen dat minstens 1.054 personen beantwoordden aan de strenge voorwaarden uit de wet van 2007. Deze 1.054 personen ondergingen dus de verplichte sterilisatie als voorwaarde om wettelijk erkend te worden als man of vrouw.

Heel wat trans personen konden dat offer niet brengen. Sinds de nieuwe wet van 2017 die op 1 januari 2018 in werking trad, zien we dan ook een plotse sterke stijging van het aantal wijzigingen van de geslachtsregistratie. Meer dan de helft van alle wijzigingen in geslachtsregistratie dateren nu van na de invoering van de nieuwe wetgeving, met een opvallend toename in het aantal trans mannen. Dankzij het vrijstellen van de strikte medische en psychische voorwaarden en het toegankelijker maken van de juridische procedures, vonden dus beduidend meer trans personen de weg naar wettelijke erkenning.

Gevoel van onbehagen en rouw

Toch blijven deze 1.054 mensen nu mogelijks met een onbehagen gevoel zitten. Ze kunnen nog steeds rouw ervaren over het verlies van hun fertiliteit. Belgisch onderzoek toont aan dat dat minstens bij een kwart nog steeds zwaar valt (Motmans et al., 2017). Ze mochten immers geen nakomelingen meer baren of verwekken (tenzij trans vrouwen die soms – niet altijd – werd aangeboden zaad in te vriezen). Dat is/was voor velen mogelijks denigrerend en kwetsend. Maar veel keuze had men niet – als men erkend wilde worden als man of vrouw, en volwaardig wilde kunnen leven. Dat volwaardig leven wordt immers bemoeilijkt wanneer je identiteitsbewijs niet overeenstemt met je innerlijke gevoel, je genderidentiteit.

Wat nu?

Nederland en Zweden hebben reeds erkenning en excuses overgebracht voor dit leed dat werd veroorzaakt door in de oude wet gestelde voorwaarden. Ook in België roert het nu. We vroegen de nieuwe Federaal staatssecretaris voor Gelijke Kansen, Gendergelijkheid en Diversiteit, Sarah Schlitz, om een reactie, maar kregen tot op heden nog geen bericht. In de beleidsverklaringen van haar of in deze van minister van justitie Vincent Van Quickenborne, lezen we alvast geen concrete intentie hiertoe. Wel staat de hervorming van de huidige transwet op het programma. Het TIP neemt zich voor om in de onderhandelingen hierover, de nood aan publieke excuses voor de verplichtte sterilisatie-eis uit het verleden, aan te kaarten.

Zit je zelf met de nood om hierover te praten, je kan steeds bij ons terecht, op het gratis nummer 0800 96 316 of per mail aan contact@transgenderinfo.test.