Wat houdt een fertiliteitsbehandeling in?

Een fertiliteitsbehandeling is een medisch ondersteunde behandeling met het oog op zwangerschap. Om een kind te verwekken zijn zowel eicellen, zaadcellen als een baarmoeder nodig. Zowel trans personen als je partner(s) kunnen al dan niet over eicellen, zaadcellen en/of een baarmoeder beschikken. 

In sommige situaties kunnen trans personen of hun partner(s) met een baarmoeder zelf een kind op de wereld zetten zonder tussenkomst van enige vorm van fertiliteitstechnieken. In andere situaties zal ondersteuning van een fertiliteitsafdeling nodig zijn.

Afhankelijk van de lichaamssamenstelling van een trans persoon en die van de partner(s) alsook eventuele medische stappen die gezet zijn, bestaan er verschillende technieken op het vlak van fertiliteitsbehandeling. Men hanteert hierbij het subsidiariteitsprincipe, dat wil zeggen dat men start met de minst ingrijpende techniek om zo naar meer ingrijpendere technieken over te gaan indien nodig.

Welke fertiliteitstechnieken zijn mogelijk?

Allereerst maakt men een onderscheid tussen KID (Kunstmatige Inseminatie met zaadcellen van een donor) en KIE (Kunstmatige Inseminatie met zaadcellen van de eigen partner). 

De meest voorkomende technieken die kunnen gebruikt worden bij een fertiliteitsbehandeling zijn (van minst ingrijpend naar meest ingrijpend):

Intra-uteriene inseminatie (IUI)

Dit is het inbrengen van zaadcellen in de baarmoeder op het moment van de eisprong. Deze techniek wordt toegepast wanneer het zaadstaal van goede kwaliteit is.

In-vitrofertilisatie (IVF)

Dit is een techniek waarbij de bevruchting van de eicel buiten het lichaam gebeurt (in vitro). De zaadcellen worden in een schaaltje bij de eicel toegevoegd. Hiervoor worden de eierstokken hormonaal gestimuleerd om rijpe eicellen te bekomen. Die worden met een eicelpunctie vanuit de eierstokken geaspireerd waarna de bevruchting in het labo gebeurt. Vervolgens wordt er 3-5 dagen na de bevruchting een embryo teruggeplaatst in de baarmoeder.

Intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI)

Dit is een techniek waarbij de eicel buiten het lichaam bevrucht wordt door één zaadcel met een fijne naald rechtstreeks in de eicel te injecteren. Ook voor deze techniek worden de eierstokken eerst gestimuleerd en volgt er een terugplaatsing 3-5 dagen na de bevruchting.

Waar kunnen trans personen terecht voor een fertiliteitsbehandeling?

Er zijn verschillende fertiliteitscentra waar je een behandeling kan opstarten. Echter is gebleken uit onderzoek1 en bij navraag dat de fertiliteitscentra van het UZ Gent, Ziekenhuis Oost-Limburg (ZOL), UMC Sint-Pieter Brussel en UZ Brussel het meest toegankelijk zijn voor trans personen. Artsen in deze centra hebben reeds ervaring. Andere medische experts of ethische comités van fertiliteitsklinieken hebben hier nog geen beleid rond of hebben kritiek op de ethische aspecten van de mogelijkheid tot het krijgen van kinderen als trans persoon (vaak na een genderaffirmerende behandeling). Artsen voelen hierbij enige terughoudendheid omdat er weinig onderzoek bestaat over de impact van het hebben van trans ouder op het welzijn van het kind. De bestaande studies vinden echter géén bewijs dat het hebben van een trans ouder een negatieve invloed zou hebben op de ontwikkeling van het kind2 .

Één-, twee- of meerouder gezinnen die zich aanmelden voor een fertiliteitsbehandeling, waarvan iemand of beiden trans is, worden op dezelfde manier behandeld als bijvoorbeeld cisgender lesbische koppels, alleenstaanden, draagouders, enzovoort. Met name via psychologische screening, multidisciplinaire beoordeling en indien nodig, advies van het ethisch comité.

Meer informatie vraag je best rechtstreeks bij de fertiliteitsdiensten:

Welke opties hebben trans personen?

Afhankelijk van de eigen lichaamssamenstelling en die van de partner(s) alsook eventuele medische stappen die gezet werden zijn er verschillende situaties mogelijk. Bekijk zeker de infographics die we ontwikkelden.

De trans persoon en de partner beschikken over eicellen en/of zaadcellen

Wanneer een hormoonbehandeling en/of een verwijdering van de baarmoeder en eierstokken (hysterectomie en ovariëctomie) of een verwijdering van de teelballen (orchidectomie) gewenst is, kunnen trans personen ervoor kiezen om voor de start van de hormoonbehandeling of vooraleer een ingreep plaatsvindt eigen gameten (eicellen of zaadcellen) te laten invriezen. Dat heet eicelpreservatie en zaadcelpreservatie. Dit gebeurt best voor de start met een hormoonbehandeling, anders dient deze tijdelijk onder controle van de endocrinoloog te worden onderbroken (3 tot 6 maand). 

Het invriezen van eicellen of zaadcellen biedt niet voor alle gezinnen een (volledige) oplossing. Soms is ook een eicel- of een zaadceldonor (en/of een draagouder met baarmoeder) nodig voor een fertiliteitsbehandeling, afhankelijk van de lichaamssamenstelling en vruchtbaarheid. Het doneren van eicellen of zaadcellen kan in België zowel door een anonieme donor als door een gekende donor gebeuren. Wanneer men kiest voor anoniem donorschap kan de wensouder een aantal fenotypische voorkeuren uitspreken, maar zal de wensouder in België nooit de donor kennen of over persoons- of contactgegevens beschikken. Deze regelgeving is in overeenstemming met de wet betreffende de medische begeleide voortplanting en de bestelling van de overtallige embryo's en de gameten.

In heel wat landen is anoniem donorschap afgeschaft. Ook in België wordt de huidige regelgeving bediscussieerd, omdat sommigen vinden dat een kind recht heeft op het kennen van diens genetische afkomst. Evengoed zijn er mensen die het fijn vinden dat de donor anoniem is. De gedoneerde zaad- of eicellen worden slechts aan een beperkt aantal gezinnen toegekend om te vermijden dat er te veel verwanten van het kind rondlopen om zo onbedoelde incest of/en emotionele confrontaties tegen te gaan. Om die reden, en bovenal door de tekorten aan donors, wordt er vaak samengewerkt met buitenlandse donorbanken.

De partner beschikt over een baarmoeder

Wanneer (één van) de partner(s) een baarmoeder heeft, kan die het kind dragen. Een trans persoon zonder baarmoeder die zelf eicellen heeft of liet invriezen, kan zowel de eigen eicellen als de eicellen van een partner gebruiken voor de fertiliteitsbehandeling, dit in combinatie met een zaadstaal van een anonieme of gekende donor.

Een trans persoon zonder baarmoeder die zelf zaadcellen produceert en nog geen hormoonbehandeling heeft opgestart of orchidectomie (verwijdering van de teelballen) heeft laten uitvoeren, kan een kind verwekken zonder fertiliteitsbehandeling. Werd een hormoonbehandeling opgestart, dan leidt dit op termijn tot onvruchtbaarheid, maar in principe is men na het (tijdelijk) onderbreken van de hormoontherapie mogelijk terug vruchtbaar.

Er wordt geschat dat zo’n 3 tot 6 maanden na het stoppen met hormonen de spermatogenese terug op gang komt, maar het is lang niet gegarandeerd dat de vruchtbaarheid terug het niveau van voor de start van de hormonen bereikt. Het is dus raadzaam om zaadcellen te laten invriezen indien men een kinderwens heeft en de eigen gameten wil gebruiken. Wanneer de teelballen werden verwijderd, is er geen mogelijkheid meer om zelf een kind te verwekken.

Bij trans personen die voor het starten van een hormoonbehandeling zaadcellen lieten invriezen en een partner hebben met baarmoeder en eicellen, kunnen de ingevroren zaadcellen gebruikt worden. Als de kwaliteit van de ingevroren zaadcellen goed is, kan een partner met baarmoeder rechtstreeks geïnsemineerd worden (IUI), en anders kunnen IVF of ICSI als techniek gebruikt worden voor het bevruchten van de eicel. Hierdoor wordt een kind geboren dat met beide ouders genetisch verwant is. Indien je geen zaadcellen liet invriezen, kan donorzaad gebruikt worden voor de inseminatie van een partner met baarmoeder.

De trans persoon beschikt over een baarmoeder

Trans personen die zelf (nog) beschikken over een baarmoeder en eicellen, kunnen ervoor kiezen om zelf zwanger te worden en je kind te dragen. Dit kan psychologisch en sociaal gezien een moeilijke of uitdagende gedachte zijn, maar het is niet onmogelijk.

Twee trans personen die geen medische ingrepen ondergingen en over eicellen en zaadcellen beschikken, of een trans persoon met eicellen en baarmoeder die samen is met een cisgender man, kunnen zo in principe samen een kind verwekken zonder bijkomende fertiliteitsbehandeling. Is vaginale insertieve seks niet gewenst of pijnlijk (bv. vanwege vaginale droogte), dan kan men alsnog beroep doen op een fertiliteitscentra. Er wordt niet geëist dat er eerst via vaginale insertieve seks geprobeerd wordt.

Indien een trans persoon reeds een testosteronbehandeling volgde, moet bij zwangerschapswens deze behandeling wel minstens 3 maanden onderbroken worden ter voorbereiding van de zwangerschap. Onder testosteron is het sterk afgeraden om zwanger te worden. In geval van een onverwachte zwangerschap terwijl men een behandeling met testosteron volgt, moet deze behandeling onmiddellijk (tijdelijk) gestopt worden voor de gezondheid van de foetus. Na de bevalling kan de hormoonbehandeling terug opgestart worden.

Bij trans personen die zaadcellen hebben ingevroren, kan het zaadstaal gebruikt worden voor inseminatie of voor de bevruchting van de eicellen via IVF of ICSI. Hierdoor wordt ook een kind geboren dat met beiden genetisch verwant is. Indien de partner niet over zaadcellen beschikt, is een zaadceldonor nodig.

Het is tevens belangrijk om te weten dat een genderbevestigende hormoonbehandeling geen anticonceptiemiddel is. Het is belangrijk dat men veilig vrijt om soa's en ongewenste zwangerschappen te vermijden.

Wat met borstvoeding?

Indien een trans persoon geen borstverwijdering liet uitvoeren is borstvoeding meestal wel mogelijk. Als men eerder een borstverwijdering liet uitvoeren, kan het zijn dat men tijdens en na de zwangerschap wat opzetting van resterend kierweefsel ervaart. Of je borstvoeding kan geven is persoonsafhankelijk, maar het wordt in ieder geval afgeraden om borstvoeding te geven onder testosteron.

Indien een trans persoon een borstvergroting liet uitvoeren is borstvoeding geven meestal niet meer mogelijk. Een trans vrouw of non-binaire persoon op oestrogenen en anti-androgenen die geen borstvergroting liet uitvoeren, beschikt eveneens over melkklieren en kan meestal wel borstvoeding geven door stimulatie en/of verhoogde dosis oestrogeen en extra prolactine. deze wens kan best besproken worden met een endocrinoloog en andere betrokken zorgverleners.

Beroep doen op een draagouder

Wanneer er geen baarmoeder aanwezig is bij één van de wensouders, zal een draagouder nodig zijn om het kind te dragen. Indien er eicellen en/of zaadcellen werden ingevroren, kunnen deze worden gebruikt voor de fertiliteitsbehandeling via IUI, IVF of ICSI. Hierdoor is het kind genetisch verwant aan één van of beide wensouders. Indien er geen eicellen en/of zaadcellen werden ingevroren, dient er ook nog eens gebruik te worden gemaakt van een eicel- en/of zaadceldonor. 

Wat is tot op heden niet mogelijk?

Hoewel er ondertussen reeds enkele succesvolle zwangerschappen en geboortes plaatsvonden met getransplanteerde baarmoeders bij cisgender vrouwen zonder baarmoeder, gaat dit nog steeds om experimenteel onderzoek. Het is momenteel niet mogelijk voor trans vrouwen of non-binaire personen met mannelijk geboortegeslacht om zelf een kind te baren via een getransplanteerde baarmoeder. Een ‘mannelijk’ bekken (volgens geboortegeslacht) is immers fysiek niet gemaakt om een kind te baren. Het is onduidelijk of dit in de verre toekomst mogelijk zou kunnen zijn.

Er wordt ook onderzoek gedaan naar in-vitrogametogenese (IVG), een techniek waarbij men zaadcellen en eicellen maakt uit bv. huidcellen. Met deze techniek zouden personen zonder zaadcellen of eicellen toch een genetisch verwant kind kunnen krijgen. Het zou dan voor trans personen overbodig worden om voor de start van een medische transitie zaadcellen en eicellen te laten invriezen met oog op het gebruik van de eigen gameten. De toepassing van deze techniek bij mensen is echter nog niet voor morgen, en roept daarnaast ook ethische vragen op. Lees er meer over op de website van De Maakbare Mens .

Meer info

Laatst nagekeken op: .