Wat houdt adoptie in?

Adoptie is een jeugdbeschermingsmaatregel om kinderen die daar nood aan hebben, alsnog de kans te geven om op te groeien in gezinsverband. Op die manier wordt een warme thuis gecreëerd en wordt vermeden dat kinderen in een weeshuis of instelling moeten verblijven. Vaak werden zij geboren zonder een gezinscontext of in een complexe gezinscontext. Dat betekend dat ze een rugzakje met zich meedragen. Sommigen maakten (seksueel) geweld, emotionele trauma of verwaarlozing mee of/en hebben een beperking of aandoening.

Adoptie wordt ingezet als de geboorteouders de zorg en opvoeding voor hun kind niet kunnen opnemen en er geen duurzame andere familiale opvang meer mogelijk of wenselijk is. Het Vlaams Centrum voor Adoptie  (VCA) volgt de adoptieprocedure op en begeleidt kandidaat-ouders doorheen het proces. 

Binnenlandse adoptie

Bij binnenlandse adoptie adopteert men een kind dat in België geboren werd en in de meeste gevallen beschikt over de Belgische nationaliteit. In België worden niet zoveel kinderen afgestaan ter adoptie. Vaak is er ook een vereiste of wens om meerdere kinderen uit hetzelfde gezin te adopteren, zodat siblings of brussen bij elkaar blijven. Binnenlandse adoptie kan moeilijk liggen voor LGBTI+ personen. Niet elke geboorteouder staat open voor een LGBTI+ persoon als adoptieouder voor hun kind.

Interlandelijke adoptie

Bij interlandelijke adoptie adopteert men een kind dat niet in België geboren werd en dus een oorspronkelijke buitenlandse nationaliteit heeft. Er worden meer kinderen uit het buitenland afgestaan ter adoptie, maar interlandelijke adoptie ligt moeilijk voor trans personen. Slechts een aantal landen zijn LGBTI+ vriendelijk.

Veel trans personen vrezen dat hun naamswijziging en/of juridische geslachtswijziging zichtbaar zijn voor de buitenlandse adoptiediensten, waardoor ze niet langer in aanmerking komen. Er wordt echter enkel gevraagd naar een internationaal uittreksel. Op dit uittreksel vindt men de veranderingen in voornaam en/of geslachtsregistratie niet terug. Wensouders die een relatie hebben die als heteroseksueel kan geïnterpreteerd worden, hebben een grote kans dat de buitenlandse overheden dit effectief zo zien en beschouwen. Alles hangt dus sterk af van de relatie, partnerkeuze, naam/geslachtsregistratiewijziging, algemeen voorkomen en goodwill van de begeleiders hier in België of men al dan niet in aanmerking komt voor interlandelijke adoptie.

De interlandelijke adoptiedienst is niet verplicht om een levensverhaal, en dus ook een transitieverhaal, te delen met de geboorteouders en/of buitenlandse adoptiediensten. Ze zijn echter wel verplicht om het verslag van het maatschappelijk onderzoek, samen met het geschiktheidsvonnis en het volledige ouderdossier op te sturen naar de bevoegde autoriteit van het herkomstland. De levensverhalen zelf worden zelden mee opgestuurd, maar de transitie zal altijd aan bod komen tijdens het maatschappelijk onderzoek omdat de hele levensloop van de kandidaat-adoptant wordt besproken. Aan een verslag van maatschappelijk onderzoek worden slechts zeer uitzonderlijk en om gegronde redenen aanpassingen gedaan. 

Elk herkomstland heeft eigen voorwaarden voor kandidaat-adoptanten. De kandidaten moeten altijd zowel aan de Belgische wettelijke voorwaarden, als die van het herkomstland voldoen. Deze voorwaarden zijn overeenkomstig met de culturele gebruiken van het herkomstland en zijn vaak streng wat betreft leeftijd, gezinssituatie (aantal andere kinderen, alleenstaand, samenwonend of getrouwd,…), religie, seksuele oriëntatie, enzovoort. Op basis van hun voorwaarden, selecteren deze instanties de gepaste kandidaat-ouders voor het kind. Iedereen die te sterk afwijkt van hun normen en verwachtingen, zal de kans tot buitenlandse adoptie erg zien verminderen.

Adoptieprocedure

kandidaat-adoptieouders dienen verschillende stappen te doorlopen. Bij deze procedure spelen verschillende organisaties een rol. Zo wordt er gestart met een aanmelding, is deelname aan info- en voorbereidingssessies vereist, vindt er een maatschappelijk onderzoek plaats -ook wel screening genoemd- en moet er een procedure bij de rechtbank opgestart worden. Hoe lang kandidaten moet wachten op een adoptiekind, kunnen adoptiediensten niet voorspellen. Het kan 5 tot 10 jaar duren vooraleer men een kind toegewezen krijgt (ongeveer 5 jaar bij een interlandelijk traject en 10 jaar bij een binnenlands traject). Een duidelijk overzicht vind je in deze folder . Voor gerichte vragen over de procedure kunnen kandidaat-adoptieouders steeds bij de bevoegde dienst terecht.

Het maatschappelijk onderzoek

Het adoptiegezin moet beschikken over een geschiktheidsvonnis om voor een adoptiekind te kunnen zorgen. Dat geschiktheidsvonnis wordt afgeleverd door de Dienst voor Maatschappelijk Onderzoek (DMO). Voor deze beslissing baseert de familierechtbank zich op het verslag van het maatschappelijk onderzoek. Het verslag van het maatschappelijk onderzoek wordt ook integraal aan het ouderdossier voor het herkomstland toegevoegd in geval van interlandelijke adoptie. Alle zaken rond gendertransitie die aan bod zijn gekomen, kunnen dus ook door het herkomstland worden gelezen.

Tijdens dit traject worden kandidaat-adoptieouders gescreend. De DMO moet schriftelijk motiveren waarom iemand al dan niet een attest krijgt. De ‘screeners’, of personen die het maatschappelijk onderzoek leiden, zijn psychologen en maatschappelijk assistenten. Het onderzoek wordt nooit door één persoon uitgevoerd.

Een essentieel element bij adoptie is dat het kind en diens behoeftes centraal staan. Er worden dus ouders gezocht voor een kind, en niet andersom. Bij de screening van kandidaat-adoptieouders wordt er daarom onderzocht welke ondersteuning het gezin aan het kind kan bieden, welke draagkracht het gezin heeft, wat de behoeftes van het kind zijn en hoe het adoptiegezin deze kan vervullen. Verder wordt gekeken naar de impact op het gezin van een adoptiekind. Meer in detail wordt tijdens het maatschappelijk onderzoek o.a. gepeild naar het sociaal netwerk van een gezin, de waarden en normen, opvoedingsperspectief, de verwerking van de eigen levensgeschiedenis, hechtingsstijl, steunbronnen en verwerking van de genetische kinderwens.

Voorwaarden 

In principe zijn er weinig voorwaarden om adoptiegezin te kunnen worden. Er zijn slechts een aantal voorwaarden aan gekoppeld:

  1. minstens 25 jaar zijn;
  2. minstens 15 jaar ouder zijn dan het kind;
  3. voor alle meerderjarige leden van het gezin moet een recent uittreksel uit het strafregister voorgelegd worden, waaruit moet blijken dat er geen elementen zijn die onverzoenbaar zijn met adoptie;
  4. een koppel dat wil adopteren moet gehuwd zijn, wettelijk samenwonend of minstens 3 jaar feitelijk samenwonend zijn;
  5. het verplichte voorbereidingsprogramma gevolgd hebben;
  6. geschikt verklaard worden om te adopteren door de familierechtbank, wat betekent: in een stabiele situatie leven op het moment dat de procedure start en over voldoende (financiële) draagkracht en pedagogische vaardigheden beschikken om een kind/kinderen te kunnen opvoeden.

Het maakt dus niet uit of een kandidaat-adoptieouder alleenstaand of samenwonend/gehuwd is, al kinderen heeft of niet, hetero is of niet, trans persoon is of niet.

Kan ik adoptieouder worden als transgender persoon?

Belgische adoptiediensten staan open voor trans personen. Adoptiediensten kunnen nooit iemand weigeren puur op basis van genderidentiteit. Men houdt louter rekening met de hierboven opgesomde voorwaarden. Een weigering omwille van genderidentiteit of -expressie zou discriminatie zijn. Wel wordt de sociale, juridische en/of medische gendertransitie als een belangrijk element in het levensverhaal gezien. De adoptiedienst verwacht van kandidaat-adoptieouders dat ze hierover eerlijk en open communiceren. Er wordt nagegaan hoe de kandidaten deze fasen beleefd hebben en hoe de trans persoon en diens eventuele partner deze gebeurtenissen een plaats gaven in hun leven.

De beleving en verwerking van het transgender-zijn vormt voor de DMO dus een aandachtspunt, net zoals dit het geval is voor andere belangrijke levenstransities of veranderingen in iemands leven. Denk aan een: scheiding, overlijden, verhuis, verslavingsverleden, ziekte,…. Ter bescherming van het kind wordt daarom openheid van kandidaat-adoptieouders verwacht over de gezinssituatie in deze screeningsfase.

Trans personen kunnen nooit definitief geweigerd worden als kandidaat-adoptieouder puur omwille van hun genderidentiteit. Wel kunnen trans personen tijdelijk geweigerd worden omdat ze op dat moment bijvoorbeeld niet over voldoende draagkracht beschikken. Men kijkt dus hoe huidige of recente levensgebeurtenissen een effect hebben op de stabiliteit van het gezin en de draagkracht van de kandidaat-adoptieouder(s). Dit is een algemene voorwaarde die voor iedereen geldt. 

We hebben deze informatie afgetoetst met de adoptiediensten en zijn in blijvend overleg om deze diensten te informeren. Het is dus niet louter een wettekst die bepaalt dat trans personen niet gediscrimineerd mogen worden tijdens de adoptieprocedure, men is in de praktijk ook overtuigd van deze visie. Mocht je je toch gediscrimineerd voelen door de adoptiediensten of/en een individuele medewerker, neem dan zeker contact met ons op.

Wat als een trans persoon in transitie ging en tegelijkertijd een adoptieprocedure wil opstarten?

Het starten van een medische, juridische en/of sociale transitie wordt door de DMO als een ingrijpende levensgebeurtenis beschouwd. Het wordt daarom niet aangeraden om op hetzelfde moment een aanvraag als kandidaat-adoptieouder in te dienen. Het kan zeker, maar het is voor hen moeilijk om in te schatten wat de draagkracht is op dat moment, en welke invloed een transitie zal hebben op het leven en op de stabiliteit. Ze zijn dan ook eerder geneigd om een aanvraag tijdelijk af te keuren. Dit betekent echter niet dat trans personen nooit adoptieouder kunnen worden.

Vanaf het moment dat de transitie is afgerond, belet de transidentiteit de draagkracht niet (meer). Ook wanneer de persoon in het verleden reeds een negatief advies kreeg als kandidaat-adoptieouder bij de start van een transitie, kan er perfect later een nieuwe aanvraag ingediend worden. Draagkracht en stabiliteit worden dan door de bevoegde instanties opnieuw ingeschat. Een attest van voorbereiding is wel maar een jaar geldig. Als de rechtbank het advies van de DMO volgt en de kandidaten niet geschikt verklaard, moeten zij in principe wel de voorbereiding opnieuw volgen en dus ook terug wachten om te mogen starten met de voorbereiding. Iets anders is het als de dienst voor maatschappelijk onderzoek een advies met uitstel geeft. Daarbij moet het maatschappelijk onderzoek op een later tijdstip opnieuw worden doorlopen. In de tussentijd spreekt de rechtbank geen eindvonnis uit en blijft het attest van voorbereiding wel ‘geldig’.

Wat als een trans persoon reeds een positief advies heeft gekregen van de DMO en tijdens de wachtperiode beslist om in transitie te gaan?

In dat geval wordt verwacht dat deze verandering gecommuniceerd wordt met de adoptiediensten. Doet de kandidaat-adoptieouder dit niet, dan kan men dit interpreteren als achterhouden van belangrijke info. De uitspraak van de rechtbank, het zogenaamde geschiktheidsvonnis, is slechts 4 jaar geldig. Om die reden kan er voor het verslag van de DMO opnieuw gevraagd worden op een vragenlijst in te vullen bij een verlenging per twee jaar. 

Hierin wordt gevraagd of er veranderingen plaatsgevonden hebben binnen het gezin. Indien het antwoord 'ja' is, wat bij een gendertransitie het geval is, wordt opnieuw een kort maatschappelijk onderzoek uitgevoerd waarin de draagkracht en stabiliteit van het gezin opnieuw ingeschat worden.

Wat als de transitie reeds een tijdje bezig is/afgerond is en men een adoptieprocedure wil opstarten?

Trans personen waarvan de medische, juridische en/of sociale transitie reeds een tijdje bezig is, zullen het makkelijker hebben om adoptieouder te worden. De manier waarop de persoon diens transidentiteit een plaats gaf in het persoonlijke en gezinsleven, zal meestal stabieler zijn dan bij iemand die nog aan het begin van een transitie of genderzoektocht staat en mogelijk nog veel onbeantwoorde vragen en twijfels heeft. De DMO zal ook beter kunnen inschatten wat de draagkracht is. Zodra de kandidaat zelf het gevoel heeft klaar te zijn voor een nieuwe levensfase en om ouder te worden, kan men de adoptieprocedure opstarten.

Wat als men reeds voor een adoptiekind zorgt en tijdens deze periode in transitie gaat?

Dit geen reden tot bezorgdheid. Een adoptieouder wordt de juridische ouder van het kind. Adoptiediensten moeten in principe niet op de hoogte gebracht worden van deze verandering en kunnen het kind ook niet zomaar wegnemen. Er is geen meldingsplicht maar in het kader van verplichte nazorg, komt dit uiteindelijk wel aan het licht. De adoptiediensten en adoptiegezin zijn tot op de dag dat het kind 18 jaar wordt met elkaar verbonden. Adoptiegezinnen zijn verplicht om op geregelde tijdstippen updates over het kind te bezorgen aan de adoptiedienst. Op bepaalde momenten zijn er ook huisbezoeken.

Begeleiding na de adoptieprocedure

Adoptieouders hebben recht op nazorg. Deze nazorg wordt bij binnenlandse adoptie voorzien door Adoptiehuis (Antwerpen)  en is toegankelijk voor alle betrokkenen van de adoptieprocedure. Zij zorgen voor matching, toewijzing en begeleiding. Voor interlandelijke adoptie werd dit steeds georganiseerd door drie verschillende diensten: Ray of Hope , Het Kleine Mirakel  en Fiac-Horizon . Dit is afhankelijk van de het herkomstland van het adoptiekind. Vanaf 1 juli 2023 zal er maar één erkende interlandelijke adoptiedienst meer zijn. 

Rechten van de geboorteouders

In het kader van de zoektocht naar de beste ouders voor een bepaald kind, gebeurt er een matching door de betrokken diensten. Bij interlandelijke adoptie gebeurt dit door het herkomstland zelf. Ondanks dat in principe het kind toegewezen wordt aan de kandidaat-adoptanten die bovenaan de wachtlijst staan, wordt de wachtlijst zelden chronologisch afgelopen. De wachtlijst is eerder een leidraad.

Op voorhand wordt er tijdens één van de eerste gesprekken met de geboorteouders gepolst naar hun wensen en voorkeuren betreffende adoptieouders. Er wordt aan hen actief een aantal hypothetische gezinsvormen voorgelegd en gevraagd wat ze van deze gezinsvormen vinden. Geboorteouders hebben immers het recht om aan te geven welke eigenschappen ze wel of niet willen terugzien in adoptieouders. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat ze meedelen dat ze hun kind liever niet aan een homokoppel, alleenstaande of trans persoon afstaan. Dit heeft als gevolg dat sommige gezinnen langer moeten wachten.

De adoptiediensten peilen naar de redenen van afkeuren zodat ze eventueel vooroordelen kunnen staven of weerleggen, maar uiteindelijk houden ze steeds rekening met sterk uitgesproken wensen. Men gaat de geboorteouders niet pushen of overtuigen. Sommige kinderen leren later immers nog hun geboorteouders kennen en men wil loyaliteitsconflicten vermijden. Men respecteert op die manier de keuze van de geboorteouders en laten hen in hun waarde. Andersom wordt er ook gepeild naar de wensen en voorkeuren van de kandidaat-adoptieouders.

Op basis van het kindprofiel, gesprekken, wensen van geboorte- en adoptieouders wordt er een match gezocht. Vanaf de matching en overdracht van een kind begint het adoptiegezin er onmiddellijk voor te zorgen. Wettelijk gezien is men dan nog geen adoptieouder, maar men neemt deze rol wel al effectief op. Het is pas na de uitspraak bij de rechtbank dat men ook wettelijk adoptieouder(s) wordt. Voor deze tussenperiode worden er wel al belangrijke zaken vastgelegd op specifieke documenten. 

Er kan eventueel in de eerste weken na de plaatsing een ontmoeting plaatsvinden tussen de adoptieouders en geboorteouders op vraag van de geboorteouders. Binnenlandse adoptieouders zijn zelfs verplicht om met minstens één ontmoeting in te stemmen als de geboorteouder dit wenst. Je ondertekent dit op het moment van kindtoewijzing.

Voor of tijdens de screening/plaatsing is er geen ontmoeting. Het is dus niet aan geboorteouders om adoptieouders te screenen. De trans identiteit van één/beide adoptieouders wordt niet onthuld aan de geboorteouders. Er wordt enkel aan adoptieouders gevraagd om een kort tekstje te schrijven over zichzelf en hun motivatie voor adoptie. Dit tekstje is later voor de geboorteouders of/en kind bedoeld. Indien gewenst kan de adoptieouder wel vertellen over diens transidentiteit. Dit hoeft echter niet en is een louter persoonlijke keuze.

Rechten van de adoptieouders

Een adoptieouder wordt de juridische ouder van het adoptiekind. Juridische ouders hebben ouderlijk gezag en dus een aantal rechten ten aanzien van het kind. Zo hebben juridische ouders het recht om hun kind(eren) bij zich te hebben en te beslissen over zaken als hun dagelijkse opvoeding, kleding, vrijetijdsbesteding en sociale contacten. Ook de meer fundamentele beslissingen worden enkel door de juridische ouders genomen, bijvoorbeeld de schoolkeuze, beroepskeuze, taal, religieuze of levensbeschouwelijke opvoeding en medische ingrepen. De adoptieouders beheren de goederen van hun kind(eren) en ze mogen er gebruik van maken.

Tot slot kan je de kandidaat-adoptieouder ook aangeven of die een kind met een beperking wil en of het een probleem vormt om een kind te adopteren met een emotioneel trauma, of een kind dat bijvoorbeeld mishandeld of verkracht werd. De kandidaat-adoptieouder krijgt beknopte info over de geboorteouders en reden van afstaan. Een adoptieouder heeft het recht om nog van voorkeur te veranderen doorheen de adoptieprocedure. Eenmaal er echter een ontmoeting heeft plaatsgevonden tussen het adoptie gezin en -kind, en het kind voorbereid wordt op een verhuis, is het niet gepast om zich terug te trekken. Dit heeft zware gevolgen voor zowel de adoptieouders als voor het kind. Het kind ervaart nog maar eens een verliestrauma, en de kandidaat-adoptieouders zullen ook niet opnieuw een kind mogen adopteren. 

Kostprijs

Adoptie kost doorgaans tussen de 8000 en 12000 euro. Een interlandelijke adoptie is vaak duurder dan een binnenlandse adoptie. De grootste kost bedraagt de bemiddeling door de adoptiedienst, waaronder notariskosten, medische kosten van het kind, kosten voor de werking van de dienst. De adoptiedienst bezorgt na de procedure een document waardoor de gemaakte kosten in functie van de adoptie ingebracht kunnen worden in de belastingen. Opgelet! De prijzen zijn richtprijzen en zijn gebaseerd op binnenlandse adoptie. Lees meer op de website van Kind en Gezin. 

Meer info

Laatst nagekeken op: .